Η εναντίωση κατά της Ρωσίας είναι ο μόνη δικαίωση της ύπαρξης όχι μόνο του σύγχρονου ουκρανικού κράτους, αλλά και του πρότζεκτ «Ουκρανία» γενικά, – όσους αιώνες κι αν μετράει αυτό.
Στις μέρες μας η σύγκρουση μεταξύ των ρωσόφιλων και των εμφανώς ρωσοφοβικών στοιχείων με τις νευρικές απολήξεις της συμπαρέσυρε πρώτα απ’ όλα την Οδησσό.
Η Οδησσός είναι η τρίτη σε πληθυσμό πόλη της Ουκρανίας (μετά το Κίεβο και το Χάρκοβ), και ως το 1917 ο ρόλος της Οδησσού στη ζωή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ήταν πολύ σημαντικότερος από αυτόν, που έπαιξε η πόλη στην Σοβιετική Ένωση. Επί Νικολάου Β’ η Οδησσός υπερέβαινε σε έκταση το Κίεβο και το Χάρκοβ, ήταν δε η τέταρτη πόλη της αυτοκρατορίας (μετά τη Μόσχα, την Πετρούπολη και τη Βαρσοβία).
Και σήμερα, παρά την κάποια ηττοπάθεια του ρωσικού πληθυσμού της Οδησσού, γίνεται προφανές ότι η πόλη πρόκειται να διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο στην σύγκρουση, που λαμβάνει χώρα στις νοτιορωσικές γαίες.
Γιατί ακριβώς στην Οδησσό, στο Σπίτι των Συνδικάτων, στις 2 Μαΐου 2014 οι Ουκρανοί ναζί έκαψαν ζωντανούς πάνω από 50 οπαδούς του Ρωσικού Κόσμου.
Η ίδρυση της πόλης
Η Οδησσός ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από τον ευφυέστατο Ρώσο στρατιωτικό διοικητή, τον Γρηγόριο Ποτέμκιν, για την μεγάλη ερωμένη του. Ωστόσο επίσημα η Οδησσός απόκτησε το στάτους της πόλης επί του τρίτου (εκ των τριών σημαντικών) εραστή της Αικατερίνης – του Πλάτωνα Ζούμποβ. (Ο Γρηγόριος Ορλώφ ουδεμία σχέση έχει με το πρότζεκτ «Νοβορώσια»).
Στις 10 (21) Ιανουαρίου 1795 άρχισε η επίσημη ιστορία της Οδησσού.
Η πόλη έλαβε ελληνικό όνομα, όπως και οι περισσότερες πόλεις, που ανεγέρθησαν επί Αικατερίνης Β’ στα υφαρπαγμένα από τους Οθωμανούς (και τους Τατάρους της Κριμαίας) εδάφη: π.χ. η Σεβαστούπολη, η Συμφερούπολη, η Χερσών, η Μαριούπολη κ. α.
Αυτό δεν ανταποκρινόταν μόνο στους όρους των δυο νικηφόρων για τους Ρώσους συνθηκών ειρήνης με την Πόρτα (Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, 1774 και Ιασίου, 1791), αλλά και εντασσόταν στα πλαίσια του Μεγάλου Ελληνικού Σχεδίου της ίδιας της Αυτοκράτειρας (1782) – The Great Greek Project of the Great Catherine.
Η ανέγερση του μνημείου
Όπως και να έχει όμως, ο πρίγκιπας Ποτέμκιν διάλεξε λάθος σημείο για την πόλη.
Υπήρχε μια αρχαία ελληνική πόλη, η Οδησσός, και οι σύγχρονοι της Αικατερίνης υπέθεταν ότι βρίσκεται ακριβώς στη Νοβορώσια. Σήμερα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η αρχαιοελληνική Οδησσός βρισκόταν στην επικράτεια της Βουλγαρίας, πλησίον της Βάρνα. Όμως η ονομασία Οδησσός έμεινε, και είναι ωραία ονομασία…
Στα τέλη του ΧΙΧ αι. αποφασίστηκε ο εορτασμός των 100 χρόνων της Οδησσού, και μολονότι η χρονολογία δεν ήταν ακριβής, το 1900 ανεγέρθη το μνημείο της Μεγάλης Αικατερίνης (σύμφωνα με το σχέδιο του Γ.Μ. Ντμιτριένκο και με γλύπτη τον Μ.Π. Ποπόβ). Το μνημείο τοποθετήθηκε – πού αλλού; – στην πλατεία Αικατερίνης, και αποτελείτο από δυο επίπεδα. Στο πάνω επίπεδο ήταν το άγαλμα της ίδιας της Αυτοκράτειρας, ενώ στο κάτω απεικονίζονταν τέσσερις ακόλουθοί της: ο Γρηγόριος Ποτέμκιν, ο Πλάτων Ζούμποβ, ο Χοσέ ντε Ριμπάς και ο Φραντς ντε Βολάν.
Και αν η Αυτοκράτειρα με τους δυο αγαπητικούς της έχουν αυτονόητα τη θέση τους στο μνημείο, μπορούμε όμως να ισχυριστούμε ότι και οι δυο αλλοδαποί δεν βρέθηκαν εδώ τυχαία: ο ντε Βολάν υπήρξε ο πρώτος αρχιτέκτονας της Οδησσού, και στην ουσία – ο ιδρυτής της ρωσικής πολεμικής μηχανικής. Ο δε Ισπανός ντε Ριμπάς ήταν ο πρώτος διοικητής της πόλης, και ο κεντρικός δρόμος της Οδησσού φέρει προς τιμήν του το όνομά του (Ντεριμπάσοβσκαγια).
Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι το μνημείο δεν ανεγέρθη με τις φροντίδες των τοπικών αρχών, αλλά χάρη στις προσπάθειες των εθελοντών. Εδώ θα ξεχωρίσουμε ιδιαίτερα τους κύριους πρωτοστάτες αυτής της πρωτοβουλίας, που αμφότεροι ήσαν Έλληνες.
Ο Κ.Μαντσιάκης ήταν ίσως από τους επιφανέστερους κοινωνικούς παράγοντες της Οδησσού του περασμένου αιώνα. Ο δε Κ. Κωνσταντής ήταν διάσημος μαικήνας, επικεφαλής και εμπνευστής του Συλλόγου Καλών Τεχνών της Οδησσού.
Το μνημείο των Ιδρυτών της Οδησσού (αυτό το όνομα φέρει) έγινε το καμάρι της πόλης. Ωστόσο, όχι για πολύ…
Ξεμοντάρισμα κι αποκατάσταση
Το 1920 οι Μπολσεβίκοι ξεμοντάρισαν το μνημείο (όπως και το μνημείο του Ναχίμοβ στη Σεβαστούπολη). Το ξεμοντάρισαν, όμως – δεν το κατέστρεψαν…
Ωστόσο ήδη στις αρχές της δεκαετίας του ’80 (επί Μπρέζνιεφ, παρακαλώ!) βρέθηκαν κάποιοι άνθρωποι, που βάλθηκαν στα σοβαρά να αποκαταστήσουν το άγαλμα της Αικατερίνης και των ομοϊδεατών της.
Ο διακεκριμένος Ρώσος ζωγράφος Ιλιά Γκλαζουνόβ είχε κάνει στο Μανέζ (δίπλα στην Κόκκινη πλατεία) κάμποσες εκθέσεις των μεγαλειωδών, ιστορικών του έργων, και δώριζε σχεδόν όλα του τα κέρδη από αυτές για την αποκατάσταση του μνημείου. Αν και μετά από καιρό, το καινούριο μνημείο ήταν έτοιμο, ενώ για την δημιουργία του είχαν χρησιμοποιηθεί και κάποιες λεπτομέρειες του προγενέστερου μνημείου.
Αυτό κατέστη δυνατόν μόλις το 2007, επί του ρωσόφοβου Γιούσενκο, μολονότι ο Γιούσενκο επικαλούταν τα αισθήματα των κατοίκων της Οδησσού με το επιχείρημα ότι δήθεν η Αικατερίνη διέλυσε το σώμα των Κοζάκων του Κάτω Δνείστερου. Τα επικαλούταν ωστόσο στα ουκρανικά, αλλά και οι κάτοικοι της Οδησσού απ’ τη μεριά τους δεν πολυσκοτίζονταν για τους Κοζάκους του Κάτω Δνείστερου. Γι’ αυτό και το μνημείο υπάρχει ως τις μέρες μας.
Η όξυνση της κατάστασης
Ωστόσο στα τέλη του περασμένου έτους αυτή η κατάσταση άλλαξε ριζικά.
Το φθινόπωρο στην Οδησσό έλαβαν χώρα διαδηλώσεις των Ουκρανών εθνικιστών κατά του μνημείου της Αικατερίνης, ως καταπιέστριας του κάθε τί ουκρανικού. Οι πορείες διεξήχθησαν υπό το σύνθημα «Οι απόγονοι των Κοζάκων κατά του μνημείου των δήμιων της Ουκρανίας».
Ωστόσο οι διαδηλωτές, που παρήλαυναν κάτω από εθνικιστικά συνθήματα και ουκρανικά λογύδρια, ταυτοποιήθηκαν πολύ γρήγορα: επρόκειτο για παλικάρια από την Τυρνόπολη, το Ρόβνο, καθώς και άλλες περιοχές της Δυτικής Ουκρανίας, τα οποία έφερε οργανωμένα στην Οδησσό το ουκρανικό κράτος. Οι κάτοικοι της Οδησσού αντέδρασαν δυναμικά κατά των εισβολέων.
Ωστόσο οι πιέσεις κατά του μνημείου συνεχίζονται, με την ανοιχτή στήριξη του φιλομπαντερικού Ινστιτούτου Εθνικής Μνήμης (διευθυντής του οποίου είναι ο νεαρός ιστορικός από την Δυτική Ουκρανία Βλαντίμιρ Βιατρόβιτς), καθώς και της τοπικής διασημότητας, του ιστορικού Ταράς Γκοντσαρούκ, που ισχυρίζεται ότι η Οδησσός – και μάλιστα σχεδόν με τα σημερινά της σύνορα – ιδρύθηκε από κάτι Κοζάκους τον 15ο αιώνα!
Όμως το «Κέντρο Ράζουμκοβ» (φιλοκυβερνητικό) δημοσίευσε τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, σύμφωνα με τα οποία το 3% των κατοίκων της Οδησσού είναι υπέρ της αποκαθήλωσης του μνημείου της Αικατερίνης, ενώ το 84% ! – κατά!
Ούτως εχόντων των πραγμάτων ο δήμαρχος της Οδησσού Τρουχάνοβ κατάλαβε, ότι οποιαδήποτε βεβιασμένη κίνηση θα βλάψει την διοίκησή του, και γι’ αυτό ανέβαλε την επίλυση του ζητήματος – οποία έκπληξη! – για «μετά τις εκλογές του Προέδρου της Ρωσίας!».
Εξάλλου, ο Τρουχάνοβ συμβούλεψε με τον πλέον άκομψο τρόπο τον μεν Βιατρόβιτς να ξεκουμπιστεί από την Οδησσό, τον δε Γκοντσαρούκ – να το βουλώσει.
